Tên di sản : Chùa Châu Long
Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa
Loại di tích :
Di tích lịch sử
Sô quyết định : 345/QĐ-UBND
Giới thiệu
Chùa chính:
Về việc xây dựng chùa, đến nay không tìm thấy nguồn tài liệu nào ghi chép cụ thể và chính xác. Tuy nhiên, theo Châu Long tự các bi cho biết, đây là một ngôi chùa cổ được xây dựng ở một nơi “đất thiêng vượng tú, sinh ra muôn vật, cảnh sắc tươi mới đẹp đẽ. Giếng ngọc thanh trong chung đúc thành nơi thắng địa”. Đến niên hiệu Tự Đức thứ 15 (1862), chùa được một vị phát tâm cung tiến cùng nhân dân xây dựng cổng Tam quan và gác chuông, sau hai tháng thì hoàn thành. Qua sự kiện này, chúng ta biết chắc chắn chùa được xây dựng trước năm 1862 từ rất lâu.
Theo trí nhớ của các bậc cao niên làng Đại Bái thì chùa xưa cũng có ba gian, tường xây bằng gạch, vì kèo gỗ. Bên Hữu của sân chùa là giếng chùa có đường kính rộng khoảng 6 - 7m, nước giếng trong xanh không bao giờ cạn. Bên Tả sân chùa có một ban thờ lộ thiên. Phía trước sân chùa còn có ao chùa, trên ao có cầu bắc qua để đi lại. Ngoài cùng là cổng Tam quan; phía trên có gác chuông được làm bằng gỗ. Đến năm 1964, chùa bị phá hủy hoàn toàn để sử dụng làm nhà kho, sân phơi lúa, tuốt lúa của Hợp tác xã. Sau khi bị phá hủy, hệ thống tượng trong chùa một phần bị phá hủy, phần còn lại bị đem vứt xuống sông hoặc chôn xuống đất...Năm 1986, chùa được tôn tạo lại trên nền móng cũ như ngày nay.
Trải qua thời gian, cùng với nhiều biến cố thăng trầm của lịch sử, kiến trúc cũ của chùa đã bị hủy hoại, nhưng với tấm bia đá ghi chép về việc xây dựng chùa vẫn còn được lưu giữ đến ngày nay, đặc biệt là nền móng và khuôn viên cũ cùng với nhiều hiện vật, di vật quý liên quan của chùa như: chân tảng, đá lan giai, mâm bồng đá...là những minh chứng xác thực cho sự tồn tại của ngôi chùa.
Về không gian và kết cấu của di tích: Hiện chùa tọa lạc trên một khu đất rộng, cao ráo, thoáng mát thuộc phía tây nam làng Đại Bái và xã Thiệu Giao thuộc phía đông huyện Thiệu Hóa, có diện tích tổng thể là 624m2. Các phía Đông Bắc, Tây Bắc, Tây Nam đều giáp khu vực dân cư của làng Đại Bái; phía Đông Nam (hướng chính của chùa) là tuyến đường liên xã.
Từ ngoài vào có các công trình sau:
Cổng chùa: Được xây bằng gạch gồm hai trụ vuông có kích cỡ 50 x 50cm với chiều cao mỗi trụ là 3m; bên ngoài được trát bởi một lớp vôi vữa. Trên đỉnh của hai trụ mỗi bên được gắn một con nghê bằng sứ màu xanh. Lối vào của công được láng bằng xi măng có kích thước chiều rộng là 2m, dài 27m.
Sân chùa: Được lát bằng gạch bát vuông màu đỏ có kích thước 30x30cm với chiều dài là 9,8m, rộng 4,25m.
Chùa chính: Về quy mô cấu trúc chùa được cấu trúc theo kiểu chữ Nhất (-) gồm có 3 gian, 4 bộ vì kèo bằng gỗ có chiều dài là 9,8m, chiều rộng là 6,9m (cả hiên) với tổng diện tích là 67,62m2.
Diện mạo bên ngoài: Phần bức Xuân hoa giáp mái phía trước của ngôi nhà được xây theo kiểu cổ diêm. Bờ nóc của ngôi nhà được lợp bằng ngói máy, chính giữa trang trí đôi rồng chầu mặt nhật. Hai phía của bờ nóc được trang trí đôi rồng cách điệu, cuối hai bờ nóc được đắp đấu trụ vuông, trên mỗi đấu trụ này được gắn một búp sen bằng sứ.
Ngoài ra, hai bên phía trước của ngôi nhà còn có hai trụ biểu xây bằng gạch có chiều cao là 3,5m. Phía trên mỗi trụ biểu có gắn một nghệ sứ màu xanh.
Bờ dải xây bằng gạch, vôi vữa và cát để thô không trát áo. Phần cuối (sát Tàu mái) của hai bờ giải mái trước được đắp hai trụ vuông, mỗi bên gắn một búp sen sứ. Mái lợp ngói mũi lót liệt, nền lát gạch men màu vàng có kích cỡ 40 x 40cm.
Kết cấu kiến trúc bên trong: Vì kèo của ngôi nhà được kết cấu theo kiểu biến thể vì kèo truyền thống, kèo suốt gác trênh, gồm các cặp vì đối xứng với nhau. Tất cả các bộ vì kèo khung gỗ của ngôi nhà được tạo bởi một bố cục liên kết chặt chẽ, chắc chắn và có tính chất đăng đối giữa các bộ vì kèo với nhau. Hệ thống đòn tay, rui, mè đều được làm bằng luồng.
Về bài trí đồ thờ chùa chính:
Gian giữa là nơi đặt bệ thờ bằng gạch, xi măng và vôi vữa, ngoài ốp gạch men màu đỏ đậm gồm có 5 lớp. Lớp trên cùng có kích thước chiều rộng là 0,3m, dài 2,55m, cao 2,17m, đặt một pho tượng Tam thế phật bằng gỗ mít ngồi trên đài sen tạc liền trong tư thế ngồi kiết già, hai tay kết ấn. Lớp tiếp theo có kích thước rộng 0,3m, dài 2,55m, cao 1,87m, đặt hai tượng phật bằng gỗ mít trong tư thế đứng trên tòa sen, bên hữu là tượng Quan Âm Bồ Tát, tay phải trong tư thế bắt quyết, tay trái cầm lọ nước Cam lồ, bên tả là tượng Đại Thế Chí, tay cầm búp sen. Lớp thứ ba cao 1,57m, rộng 0,3m, dài 2,55m, đặt tượng Phổ Hiền Bồ Tát bằng gỗ mít trong tư thế đứng trên tòa sen, tay cầm hoa sen. Ngoài ra, bên tả Phổ Hiền Bồ Tát còn có tượng Ngọc Hoàng, bên hữu là tượng Di Lặc Bồ Tát, cả hai đều bằng sứ. Lớp thứ 4 đặt một lư đồng, bên tả có một lọ hoa điện, bên hữu một lọ hoa sứ. Lớp thứ 5 đặt một bát hương đồng, hai bên là hai lọ hoa đồng, tiếp theo là hai chân nến đồng, một mâm bồng sứ, một mâm bồng gỗ và một lọ cắm hoa bằng sứ. Tất cả hiện vật ở đây đều mới được cung tiến.
Ngoài ra, hai bên ban thờ còn đặt hai lục bình sứ lớn, phía trong còn treo hai câu đối.
Gian thờ bên hữu là nơi thờ Quan Thế Âm Bồ Tát, được xây bằng gạch, xi măng và vôi vữa gồm có hai l���p. Lớp trên cùng có kích thước chiều rộng là 33cm, chiều dài là 110cm, cao 22cm đặt một tượng Thiên thủ thiên nhãn ngồi trên đài sen. Lớp giữa đặt tượng Quan Âm Bồ Tát bằng sứ ngồi trên đài sen, tay phải cầm cành dương liễu, tay trái cầm lọ nước cam lồ. Lớp dưới cùng có kích thước chiều rộng là 77cm, dài 166cm, cao 82cm, gồm có một lọ cắm hoa bằng sứ; hai cây nến điện bằng nhựa và ba chén sứ, một bát hương sứ và một chân nến sứ.
Gian thờ bên tả là nơi thờ Thánh tăng, bệ thờ được xây bằng gạch, xi măng trát vôi vữa, ngoài ốp gạch men màu đỏ nâu gồm có ba lớp. Lớp trên cùng có kích thước chiều rộng là 0,9m, chiều dài là 1,36m, cao 1,5m đặt một ảnh Thánh tăng; lớp giữa có kích thước chiều dài là 1,36m, rộng 0,9m, cao 0,8m là nơi đặt tượng Thánh tăng bằng sứ; lớp dưới có kích thước chiều rộng là 0,9m, dài 1,36m, cao 0,8m gồm có một lọ cắm hoa bằng sứ; một bát hương sứ, hai chân nến điện.
Ở hai phía cuối của hiện trước, hai bên Tả, Hữu mỗi bên còn đặt một bát hương, đây là nơi thờ thần hộ pháp.
Ngoài ra, ngay cạnh bên hữu phía trước chùa chính còn có hai ngôi nhà được xây gần nhau là nhà sắp lễ và nhà kho. Trong đó, nhà sắp lễ gồm 2 gian được kết cấu theo kiểu vì kèo suốt, có kích thước chiều dài là 4,6m, rộng 4m; nhà kho gồm 3 gian cũng kết cấu theo kiểu vì kèo suốt có kích thước chiều dài là 7m, rộng 3,5m. Hệ thống rui, mè, đòn tay của hai ngôi nhà này đều được làm bằng luồng, mái lợp ngói mũi lót liệt.
Nhà thờ mẫu:
Về quy mô cấu trúc: được cấu trúc theo kiểu chữ Nhất (-) gồm có 3 gian, 4 bộ vì kèo bằng gỗ, có kích thước chiều dài là 6,4m, chiều rộng là 4,6m (cả hiên) với tổng diện tích là 29,44m2.
Diện mạo bên ngoài: Bờ nóc của ngôi nhà được lợp bằng ngói máy, bờ dải xây bằng gạch và vôi vữa để thô không trát áo, mái lợp ngói mũi lót liệt, nền lát gạch men màu xanh có kích cỡ 40cm x 40cm. Sân nhà Mẫu được lát bằng gạch bát màu đỏ có kích thước chiều dài là 9,5m, rộng 5,6m.
Về kết cấu kiến trúc: Cũng như chùa chính, Nhà thờ mẫu được kết cấu theo kiểu biến thể vì kèo truyền thống kèo suốt gác trênh với các cặp vì đối xứng với nhau. Tất cả các bộ vì kèo khung gỗ của ngôi nhà được tạo bởi một bố cục liên kết chặt chẽ, chắc chắn và có tính chất đăng đối giữa các bộ vì kèo với nhau. Hệ thống đòn tay, rui, mè đều được làm bằng luồng.
Về bài trí đồ thờ nhà mẫu: Gian giữa là nơi đặt bệ thờ được xây bằng cách trát xi măng, ngoài ốp gạch men màu đỏ đậm gồm có 3 lớp. Lớp trên cùng là nơi đặt tượng Tam tòa Thánh mẫu có kích thước chiều rộng là 0,42m, dài 1,67m, cao 1,28m, chất liệu bằng sứ, một lọ hoa gốm, hai ống cắm hoa đồng và hai cây đèn điện. Lớp giữa là nơi thờ Hội đồng Tứ phủ, có kích thước chiều rộng là 0,42m, dài 1,67m, cao 1,08m, gồm một bát hương đồng, hai chân nến đồng và hai chân nến điện. Hai bên đặt hai bát hương thờ Chầu Quỳnh và Chầu Quế. Lớp dưới cùng là nơi thờ Hội đồng các quan, có kích thước chiều rộng là 0,42m, dài 1,67m, cao 0,9m, rộng 0,42m gồm một bát hương sứ, một lư đồng, một chân mến đồng, một mâm bồng sứ và hai lọ hoa sứ. Hai bên đặt hai bát hương thờ Thánh cô và Thánh cậu. Ngoài ra, dưới ban thờ Thánh Mẫu còn có ban thờ Ngũ hổ, được đặt một bát hương sứ.
Gian thờ bên hữu là nơi thờ Đức Thánh Trần (Trần Quốc Tuấn). Bệ thờ được xây bằng gạch trát xi măng, ngoài ốp gạch men màu đỏ đậm có kích thước chiều cao là 0,88m, dài 0,68m, rộng 0,4m, trên đặt một bát hương sứ, một lọ hoa sứ.
Gian thờ bên tả là nơi thờ Chủ tịch Hồ Chí Minh, bệ thờ được xây bằng cát, xi măng và vôi vữa, ngoài ốp gạch men màu đỏ đậm có kích thước chiều rộng là 0,4m, chiều dài là 0,68m, cao 0,88m, trên đặt một bát hương sứ.
Ngoài ra, phía trước chùa và bên hữu nhà Mẫu còn đặt một tượng Quan Âm bồ tát đứng trên đầu rồng, tay phải bắt quy��t, tay trái cầm lọ nước cam lồ.
Tóm lại: chùa Châu Long mặc dù đã bị hủy hoại nhiều bởi những biến cố thăng trầm của lịch sử, cùng với sự biến đổi của thời gian nhưng với những hiện vật còn lưu giữ cho đến ngày nay như: Bia đá, đá lan giai, chân tảng, mâm bồng đá,...là minh chứng quan trọng về sự tồn tại của ngôi chùa xa xưa. Qua đó, đã cho chúng ta biết về sự tồn tại và phát triển của Phật giáo trên mảnh đất này từ rất lâu.